برنج محصولی بارنج!

چند روز پیش داشتم از دانشکده کشاورزی رد میشدم که دیدم کارگر ها مشغول شخم زدن بیجار هستند، دیدم چه موضوعی بهتر و از این مسئله که در مورد برنج بنویسم، من از پدری رشتی و مادری آستانه ای متولد شدم و چون دایی های من خود کشاورز هستند چند سال پیش من تجربه عملی چند مرحله داشت و برداشت را داشتم.پس با من باشید تا ببینید که این برنج چه زحمتی داره…

برنج از واژه بارنج یعنی با رنج وزحمت گرفته شده، بارنج به مرور زمان و درگویش مردم برنج در بعضی از قسمت ها به بَج یا ِبج تبدیل شده.

جایی که برنج را می کارند برنجزار را می توان بجار= ِبج+آر هم گفت، که در گیلکی به جایی که برنج می کارند بجار می گویند و چون کسره می تواند به (ی) تبدیل شود گاه بیجار هم گویند.

برنج با پوسته را شلتوک گویند، بوته ای که شلتوک روی آن است شالی نام دارد، پس به محل کاشت شالی، شالیزار گویند.زمین بیجار به دلیل رطوبت زیاد همیشه گلی و آبگیر است و برای اینکه آب داخل بیجار باقی بماند هرسال اسفند تا فروردین حاشیه بیجار را کرت بندی کرده و تمیز می کنند و در اصطلاح مرز می کنند یعنی مرز کرتها ار مشخص می کنند و رویش ار حسابی گل مالی می کنند تا آب فرار نکند.

فروردین خزانه می گیرند، به نشاها در گیلکی توم گویند و به جایی که توم به عمل می آید توم بجار یا توم بیجار گویند. بیجار را فروردین شخم می زنند و بعد آن شخم سطحی که گل کاملا دوغی شود تا برای نشاکاری آماده شود.

به شخم اول که عمیق است پرکنی(عمیق کندن) و به شخم سطحی دوم دوکله (شخم دوم) گویند. پس از دوغی شدن گل ها، باوسیله ای به نام کاول عملی را انجام می دهند که در اصطلاح به آن کاول زدن می گویند، زمین را کاملا صاف و هموار می کنند و روی آن را هم با ماله مخصوص (که معمولا تریلر یا اسب متصل است) می کشند که به آن پیش کاول گویند. گاه هر دوکار را با هم انجام داده که مه باز هم پیش کاول گویند!

پس از کاول زدن نوبت نشاکاری می رسد، نشاکارها که بیشتر خانم هستند شروع بع نشا می کنند به نشاستن یکی از سخت ترین مراحل کاشت برنج است که کاری جانکاه است، چرا که باید کیلومتر ها از کمر خم شده و پشت پشت (عقب عقب)راه رفت. بماند که در همه موارد بالا گل عضوی جداناشدنی از بدن کشاورز می شود.

ده روز که از نشاستن که گذشت موقع وجین است، وجین همان ویجین گیلکی است که به چیدن علف های هرز می گویند، این بار هم کشاورز ها کمر را خم کرده ولی جلو جلو کیلومتر ها راه رفته و علف های هرز را جمع آوری می کنند. ده روز بعد از وجین که گذشت باز هم وجین انجام می شود ولی این بار اسم این مرحله دوآره(دوباره) است!تفاوت وجین با دوباره در ارتفاع ساقه های برنج است چون ساقه ها بلند شده و به شدت صورت را آزار می دهند در ضمن گل هم که جای خودش است!

مرحله داشت سه ماه طول می کشد، معمولا مرحله برداشت مرداد ماه یا شهریور ماه است (بستگی به رقم برنج دارد). هوا بسیار گرم وسوزان است، برنجها خسته از بار خوشه و زرد رنگ کمر خم کرده اند. به عمل بریدن برنج ها برنج بینی گویند، هر مشته برنج را با ابزاری کوچکتر از داس که به آن دهره گویند می برند. هر دوازده مشته را یک درز گویند، درزها با بستی به نام پیچ که از کلوش(همان کاه) بسته می شوند و به تل انبار (انبار برنج) انتقال داده می شوند.

خرمن کردن با خرمن کوب دنیایی دارد. دنیای پر از خاک و گردو غبار …شلتوک ها از بوته جدا شده و به خشک کن حمل می شوند، اگر خشک کن با هیزم و دود باشد برنج دودی می شود(من عاشق برنج دودی هستم) وگرنه برنج معمولی است پس از این مرجله در کارخانه برنج کوبی پوست کنی شلتوک صورت می گیرد، البته در قدیم پدران ما با وسیله ای به نام پاتنگ این کار را انجام می دادند که فوق العاده سخت بود.

اکنون برنج سفید آماده است که طبخ شود، از انواع برنج های گیلان می توان : صدری، بینام، هاشمی، حسن سرایی، چمپا، خزر و … نام برد.

امیدوارم که هنگام خوردن برنج در وعده های غذایی همیشه به یاد آن کشاورزان زحمتکش باشید…

به قول دوستی :

کار گیلان سخته/برنج گیلان مفته

راستی نکته جالب در دوران نه چندان دور تمام وعده ای غذایی مردم گیلان برنج بود حتی صبحانه، مادر بزرگ من برنج کته را با چای شیرین می خورد(خدا بیامرزدش).

————————————————————–

پانویس:

1- من وجین، برنج بینی و خرمنکوب کردن را تجربه کردم، رفتن در آب داغ بیجار و قدم ردن در گل گرم خاطره ایست که هیچ وقت فراموش نمی کنم.

2- باز هم از همین جا دست همه کشاورزان را می بوسم.

3- در ضمن اگه دستور طبخ غذای گیلانی رو هم دوست دشته باشین براتون میذارم (من خودم خیلی شکم پرستم دست پختم هم بد نیست)

با سپاس کاوه گیــــــلانی