انواع قایق های ماهیگیری گیلان

این روزها در سواحل دریای خزر شور و غوغایی برپاست، ماهیگیران زحمتش به دریا زدند تا روزی خود را از دل آن  بجویند … اگر به صورت رسمی بیان کنم از 24 مهر ما صید پره آغاز شده است.اصلی ترین وسیله ماهیگیران ، قایق هایشان است که نسبت به نوع کار متفاوتند، در این مقاله که از مجموعه مقالات گیلان نامه برگرفته شده، سعی کرده ام که یادی از تاریخ کرجی سازی در گیلان زمین کرده باشم و به نوعی با انواع این وسیله نقلیه آشنایتان کنم…

اوشقون

اوشقون تقریباً همانند کشتی در ابعاد کوچکتر بوده و ظرفیت بارگیری زیادی داشته است. با بررسی و تحقیقی که انجام گرفته مشخص شد طول آن حدود 50 متر و عرض 14 متر و ارتفاع 7 متر می شده. استخوان بندی آن بنام «پا» از چوب هایی به قطر 30×20 سانتی متر و حمال «چوبی که در طول اوشقون در کف و وسط آن قرار می دادند» به قطر 50×50 یا 60 ×60 سانتی متر بود. مرکب از 6 قطعه چهار تراش هر یک 7 تا 5/7 متر که سر هم قفل می کردند. بدنه اشقون نیز از تخته نراد به قطر 10 سانتی متر بود. زیر سازی اوشقون را به صورت تخم مرغی می ساختند تا در مقابل امواج دریا مقاوم باشد.

انواع کرجی ها

1-کرجی ترکمنی تقریباً شبیه اشقون ولی کوچکتر از آن بوده و ظرفیت بارگیری زیادی داشته است. حدود 25 تا 30 متر درازای آنها بود و در نواحی ترکمان صحرا ساخته می شد.

2-کرجی های حمل و نقل، معروف به «بندرکرجی» که با بادبان و پارو حرکت می کردند و حدود 17-18 متر طول و 3 تا 5/3 متر عرض و 50/1 متر ارتفاع داشت که دارای یک «لوسمان» (فرمانده و سکان بان)، آشپز و چهار کارگر «پاروچی» بوده و گنجایش بارگیری آن زیاد بوده است.

3-پره کرجی، مخصوص حمل و ریختن «پره» (تور بزرگ ماهیگیری) در ساحل می باشد و ابعاد آن در گذشته و حال متغیر بوده زیرا تورهاییکه در گذشته استفاده می شد کوتاهتر و کم عرض تر از حال بوده است.این نوع کرجی ها در گذشته 20/14 متر طول، 05/2 متر عرض و یک متر ارتفاع داشته اند. کرجی های فعلی بین 15 تا 16 متر طول، 20/2 متر عرض و 110 سانتی متر ارتفاع دارند که البته بنا به سفارش ها نیز این ابعاد کمی متغییر می نماید. در این کرجی ها 12 پاروکش، یک نفر راهنما در نوک جلو و یک نفر لوسمان کار می کنند.(اگر یک «پره کرجی» با مشخصات فوق از چوب نراد روسی ساخته شود در سال 1367 خورشیدی بیش از 600 هزار تومان هزینه دارد.)توضیح اینکه هم اکنون تعدادی کرجی های پره کش فایبرگلاس در صیدگاه ها مشغول بکارند.

4-کرجی های مسافربری، که معمولاً بین انزلی و پیربازار حرکت می کردند که با گذشت زمان در ابعاد تغییراتی پیدا کرده اند زیرا سابقاً آب مرداب عمق بیشتری داشت و کرجی ها نیز بزرگ تر بودند ولی از زمانی که سطح آب مرداب پایین رفته عمق آب کمتر شده کرجی ها را کوچکتر می ساختند.نوع قدیمی تر آن دارای طول 12 متر، عرض 50/2 متر و ارتفاع 1 متر بود که بعداً با طول 9 متر، عرض 50/1 متر و ارتفاع 75 سانتی متر ساخته می شد که بین 6 تا 8 نفر پاروکش داشته تا بتواند سریعاً مسافران را به مقصد برساند.(این کرجی ها در حین عبور از رودخانه ها و مرداب وقتی باد موافق می وزید بادبان های سفید را بالا می کشیدند و در سطح مرداب همچون قویی زیبا در حرکت بودند و وقتی کرجی ها از پیربازار روگا (رودخانه پیربازار) باد موافق نداشتند تعداد 3 تا 5 نفر از کارگران از آنها پیاده شده در ساحل رودخانه عمل «زبیلاکشی» را انجام می دادند به این شرح که طنابی را به نوک دکل کرجی ها می بستند و سر دیگر طناب را چند نفر به دوش می کشیدند و لوسمان در انتهای قایق با پارو سکان می گرفت و هدایت کرجی را به عهده داشت تا موازی با ساحل رودخانه حرکت نماید.

5-مالا کرجی، اینگونه کرجی ها در حال حاضر به چشم نمی خورند زیرا جای آنها را قایق های موتوری گرفته است. مالا کرجی مخصوص صیادانی بود که در دریا و در چند کیلومتری ساحل دام هایشان را روی لنگر می گذاشتند و برای مراقبت از دام ها، مخصوصاً ناچار بودند در مقابل کولاک در کنار دام هایشان دو تا سه روز توقف نمایند و کشیک دهند.در آن زمان تعداد اینگونه کرجی ها بسیار بود. این ماهیگیران بیباک تقریباً نیمی از کرجی خود را به صورت زیستگاهی به نام «گاژآمه» یا «گاجامه» در می آوردند. برای این کار تعدادی ترکه های راست و شاخه های جوان درخت را در طرفین لبه کرجی به صورت کمانی فرم داده به فاصله کم از یکدیگر قرار می دادند و روی آنرا نیز بطور عمودی از همان ترکه ها نهاده می بستند. آنگاه روی آنرا با حصیر بطرز مخصوص و محکم با طناب می بستند به طوری که باران در آن نفوذ نمی کرد ضمناً یک ورقه حلب از زیر سقف آن می گذراندند تا چراغی که در آنجا روشن می نمایند سقف را نسوزاند.به طور کلی به صورت نیم کره ای در می آمد که قسمت عقب آن تا کف کرجی پوشیده بود و قسمت جلو که تقریباً وسط قایق می شد باز بوده دری نیز از حصیر برای آن می گذاشتند بنام «فرگان» که از هر حیث اطاقک را تکمیل می کرد. منقلی داشتند از گل پخته و سفالی که بیشتر ساخت خمیران یکی از روستا های اطراف مرداب بوده که سه گوش و تخت ساخته می شد و ارتفاعش چند سانتی متر بیشتر نبود تا بتواند در مقابل حرکت قایق مقاوم باشد. در سه گوش منقل سه برآمدگی وجود داشت که دیگ ها روی آن قرار می گرفت. صیادان وسایل لازم را برای زیست چند روزه ی خود می بردند، همانجا می پختند و همانجا می خوردند.در این کرجی ها 3 تا 5 نفر زندگی می کردند و البته به نوبیت یک نفر نگهبانی می داد تا موقع طوفان بتوانند دام ها را برچینند و خود را به ساحل برسانند اما چه بسا بسیاری به آرزوی ساحل به زیر رفته اجسادشان هرگز به ساحل نرسید.در هر حال طول این کرجی ها 8 تا 9 متر، عرض 40/1 متر و ارتفاع 70 سانتی متر بوده است.

6-لاکامه، از کرجی های قدیمی بوده که هم اکنون نامش نیز کمتر به گوش ها می خورد. البته این کرجی ها همانند کرجی های معمولی نبوده بلکه از آن برای حمل بار و یا وسیله ای برای تخلیه کالا در مسافرت های کوتاه استفاده می شد. از این رو تقریباً پهنای زیادتری داشته است. طول این کرجی ها حدود 12 متر، پهنایش 50/2 تا 80/2 متر و ارتفاعش کوتاهتر از قاعده معمول یعنی حدود 1 متر بوده است.

7-لتکا، قایق های صیادی که در کانال صید می کردند و یا به حمل مسافر بین انزلی و غازیان می پرداختند و هم اکنون نیز چنین قایق هایی فراوان در کانال انزلی و رودخانه های منتهی به مرداب به چشم می خورند. طول آنها 6 تا 50/6 متر، عرض 10/1 متر و ارتفاع 55 سانتی متر است. این قایق ها اگر برای ماهی گیری استفاده شود 2 نفر سر نشین دارد که 1 نفر پاروکش و نفر دیگر که تور می اندازد و یا هر دو نفر پارو می کشند. اگر قایق برای حمل مسافر باشد فقط یک نفر پاروکش دارد. در گذشته های نه چندان دور در محل نشستنگاه مسافر تشک های زیبا و سایه بان می گذاشتند. امروزه دیگر از این لتکا های زیبا نشانی نیست و همه تبدیل به قایق موتوری شده اند.

8-قایق های موتوری، از حدود سال 1350 خورشیدی به تدریج در انزلی رایج شد. ابتدا با آن به صید بیرحمانه پرندگان دریایی می پرداختند ولی خیلی زود از این قایق ها در صید ماهی هم استفاده نمودند.برای اینکه به این قایق ها موتور بسته شود پاشنه آنرا راست درست می کنند و هر قایق را نیز به قدرت نیروی موتور آن سفارش می دهند و قایق ها نیز ابعاد شان نسبت به قدرت موتور ها فرق می کند.

—————————————————

لنگ نویس:

1- آن گاجمه که در بالا گفته شد در شکار مرغابی هم استفاده می شود، در اصل گاجمه بخشی از قایق است یا بهتر بگویم اتاقی است که بر روی قایق می سازند!

2- باز هم از دوستانی که در سالگرد تولد لابدان تبریک گفتند سپاسگذارم، باشد که بتوانیم جبران کنیم.

3- کمی دردسر های کاری زیاد شده، ببخشید که دیر به دیر می نویسم. منتظر یک پست ویژه باشید، در باب اتفاقات تولد خودم!

4- منبع مطلب را هم قبلا معرفی کردم، برگرفته شده از کتاب گیلان نامه (مجموعه مقالات گیلان شناسی) جلد سوم ب، نویسنده مقاله کرجی و کرجی سازان در انزلی نوشته عزیز طویلی .

5- دررابطه با گیلان در همین وبلاگ منتشر شده بود،  ذوق تغذیه در گیلان

6- این پست هم تقدیم می کنم به همه دریایی ها و دریادل های دوست داشتنی

با سپاس کاوه گیــــــلانی